Syndrom myślenia grupowego wrogiem kreatywności?

Firmy i organizacje pokochały burze mózgów (ang. brainstorming) jako popularną metodę generowania pomysłów i rozwiązywania problemów, podczas której w ramach grupowej dyskusji, uczestnicy są zachęcani do dzielenia się opiniami oraz pomysłami. Pozornie  jest to metoda zarówno efektywna jak i kreatywna, wspierająca pomysłowość, dzielenie się wiedzą i spostrzeżeniami na dany temat. Okazuje się jednak, że popularny i powszechnie stosowany brainstorming kryje w sobie wiele pułapek zagrażających kreatywności. Jedną z nich jest niewątpliwie tzw. syndrom myślenia grupowego (ang. groupthink).

Dlaczego myślenie grupowe hamuje kreatywność?

Podczas burzy mózgów skłaniamy się ku jednomyślności, szukamy konsensusu i unikamy konfliktów. Aby zminimalizować negatywne reakcje grupy, decydujemy się na milczenie i samocenzurowanie, które skutkują osłabnieniem zdolności krytycznego myślenia i obnżają poziom naszej kreatywności.

Niektórzy uczestnicy grupowych dyskusji boją się konsekwencji wyrażania swoich szczerych opinii, szczególnie jeśli w spotkaniu biorą udział osoby bardziej doświadczone lub liderzy. Pojawia się presja społeczna związana z poczuciem lojalności wobec grupy oraz bezwarunkowym zgadzaniem się na propozycje uczestników starszych stażem, przełożonych oraz osób decyzyjnych. Przejęcie roli „adwokata diabła” i podważanie słuszności toku myślenia czy decyzji swojego przełożonego lub kolegów jest dla wielu bardzo niekomfortowe. To poczucie tożsamości grupowej, brak zróżnicowania perspektyw filtrowanie informacji może prowadzić do podejmowania złych decyzji i do „uśpienia” naturalnych pokładów kreatywności.

Irving Janis, amerykański psycholog i badacz z Uniwerystetu Yale, udowodnił w swoich badaniach naukowych, że inteligencja i kreatywność grupy wbrew obiegowym opiniom nie przewyższa inteligencji jej poszczególnych członków, a syndrom myślenia grupowego utrudnia m.in podejmowanie właściwych, racjonalnych decyzji i ogranicza różnorodność punktów widzenia.

Jak zapobiegać syndromowi grupowego myślenia?

W celu pobudzania kreatywności i innowacyjności w zespole podczas wspólnych dyskusji i spotkań w formie burzy mózgów każdy powinien mieć możliwość podzielenia się swoją opinią w sposób najbardziej zgodny ze swoją osobowością i w preferowanej formie - ustnej bądź pisemnej, tak by wnieść swój kreatywny wkład w pracę całej grupy. 

Janis wyróżnił kilka czynników, które mogą zapobiec wystąpieniu syndromu myślenia grupowego. Warto stosować te wskazówki, aby umożliwić całej grupie swobodny przepływ opinii, wiedzy i kreatywnej energii. Oto niektóre z nich:

1. Lider powinien zachęcać aby członkowie grupy wyrażali swoje opinie i wątpliwości, jasno komunikując, że grupa może skutecznie wpłynąć na jego własne opinie i przekonania.

2. Lider grupy powinien posiadać umiejętność mediacji, by móc pokierować dyskusję i znaleźć wyjście, gdy rozmowa utkwi w martwym punkcie.

3. Przywódcy w hierarchii organizacji, zespołu lub grupy powinni być bezstronni. Wymaga to od lidera ograniczenia swoich podsumowań do ograniczenia subiektywnych lub tendencyjnych stwierdzeń oraz unikania propozycji, które sam chciałby zastosować. Daje to członkom grupy możliwość pozyskania informacji i roaptrzenia wielu alternatyw.

4. Na każdym spotkaniu grupy przynajmniej jednemu z uczestników powinien działać jako "adwokat diabła", którego zadaniem jest "szukanie dziury w całym", czyli zgłaszanie wątpliwości i kwestionowanie status quo. Rola adwokata diabła powinna być przechodnia.

5. Każdy członek grupy powinien mieć szasnę na wyrażenie swoich wątpliwości i przemyśleń w jasny sposób.

Podsumowując, burze mózgów i grupowe dyskusje mogą być przestrzenią do kreatywności, jeśli są odpowiednio planowane, zarządzane i przeprowadzane w taki sposób, aby uniknąć opisanego wyżej ograniczającego syndromu myślenia grupowego. Niestety, brainstorming jest często nadużywaną formą grupowej dyskusji, przeprowadzaną w sposób niewłaściwy, co blokuje i ogranicza kreatywność grupy. Warto pamiętać o syndromie myślenia grupowego za każdym razem, gdy planujemy zespołową burzę mózgów.

Źródło: Irving Janis, Victims of Groupthink: A Psychological Study of Foreign-Policy Decisions and Fiascoes. Boston: Houghton Mifflin, 1972.

Podobał Ci się ten post i jesteś gotowy do wyruszenia w twórczą podróż?

Zacznij od naszego podstawowego szkolenia z kreatywności, aby zbudować podstawy dla kreatywnego rozwoju swojego zespołu!